Organizacje społeczne – kryzysy i sposoby ich pokonania
Organizacje społeczne, taka jak Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Fundacja Dobra Porażka, w swoim cyklu życia maja lepsze i gorsze momenty. Kryzysy w ich działalności nie zawsze prowadzą do porażki i końca działania, lecz często do rozwoju i zmian na lepsze. Zobacz, jak dostrzec i przezwyciężyć problemy, z którymi się mierzą, i wykorzystać je do rozwoju.
Organizacje społeczne i ich członkowie
Myśląc o organizacjach społecznych wielu z nas przychodzi do głowy Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Jest jedną z największych takich organizacji w Polsce. I z pewnością jedną z tych, o których najwięcej się mówi i słyszy.
Organizacje społeczne to grupy celowe, zrzeszenia, zmierzające do realizacji postawionych przed sobą celów w sposób zorganizowany
Za: Encyklopedia PWN (1)
Wokół nas możemy dostrzec nie tylko te wielkie organizacje społeczne. Wystarczy rozejrzeć się w środowisku, w którym żyjemy. Jednymi z pierwszych organizacji społecznych z jakimi się spotykamy jest Związek Harcerstwa Polskiego. Wielu z nas było zuchami lub harcerzami. Jako nastoletni wolontariusze często pomagaliśmy w działalności społecznej różnych lokalnych organizacji. Nawet nasze babcie, nieświadome wagi tego co robią, często udzielają się w organizacjach społecznych chociażby tych kościelnych np. Żywy Różaniec – międzynarodowy ruch religijny założony w XIX w. przez Pauline-Marie Jaricot, mający charakter modlitewny, a jego celem jest wspomaganie misji. Ja sama działałam i działam nadal w różnych organizacjach. Chciałam zrobić coś dobrego dla innych.
W Polsce w 2018 roku działało 117 tys. stowarzyszeń (w tym 17 tys. ochotniczych straży pożarnych) i 26 tys. fundacji, czyli łącznie około 143 tys. organizacji (wg REGON). Jednak nie wszystkie zarejestrowane organizacje faktycznie prowadzą działalność – szacujemy, że aktywnych jest około 65% zarejestrowanych.
Fundacja Dobra Porażka działa od 19 listopada, 2018 roku.
Za: raport stowarzyszenia klon/jawor (2)
Bycie członkiem lub wolontariuszem organizacji społecznej to brzmi dumnie. Ale kim tak naprawdę jest wolontariusz? W Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jako wolontariusza określa się osobę, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie (3). Jest to działalność bezpłatna na rzecz organizacji społecznych, politycznych, kościelnych, stowarzyszeń, fundacji itp.
O rozwoju organizacji społecznych decyduje czynnik ludzki. Nie wszystkie organizacje zatrudniają na etacie płatnych pracowników. Istnieją też organizacje w 100% składające się z wolontariuszy
36% organizacji działa wyłącznie dzięki pracy społecznej
37% organizacji zatrudnia co najmniej jedną osobę (na stałe i regularnie)
27% organizacji zleca różnego rodzaju płatną pracę nieregularnie, rzadko lub jednorazowo
Za: raport stowarzyszenia klon/jawor (2)
Często społecznie angażują się studenci. Ci jednak kończąc studia rzadko zostają w organizacji. Zaczynają pracę, zakładają rodziny zmieniając priorytety. Z moich obserwacji wynika, że jest mało organizacji społecznych, w których mocno angażują się jako wolontariusze ludzie w wieku 25 -59 lat. W wolontariat angażują się najczęściej nastolatki, studenci lub osoby na emeryturze mając więcej wolnego czasu.
Pojawiają się też nastolatki, które zostają wolontariuszami, aby podwyższyć sobie sprawowanie na świadectwie szkolnym. Ta motywacja powoduje, że zaczynają się angażować robiąc coś dobrego. Są i tacy, którzy nic z siebie nie dają licząc tylko na zaświadczenie o byciu wolontariuszem potrzebne do szkoły. Niestety z prawdziwym zaangażowaniem ma to niewiele wspólnego.
Organizacje społeczne – cykl życia
Dobrym przykładem na zobrazowanie zaangażowania członków organizacji i wolontariuszy udzielających się w niej jest prześledzenie cyklu życia organizacji społecznych. Opisał go Larry E. Greiner, profesor zarządzania i organizacji na Uniwersytecie Południowej Kalifornii w USA. Greiner twierdzi, że w rozwoju organizacji można wyróżnić 5 faz, z których 4 etapy kończą się kryzysem. Kryzysy w działalności organizacji są normalnym procesem prowadzącym do dalszego jej rozwoju. Nie należy się ich . Nie zawsze prowadzą do porażki i końca działalności, lecz często do zmian na lepsze.
Faza I
W początkowej fazie życia organizacji napływają do niej nowi członkowie. Działalność wydaje się interesująca. Osoby zaangażowane mają liczne pomysły. Działają w mniej sformalizowany sposób. Organizacje społeczne przyciągają też młodych wolontariuszy, który z racji wieku chcą się wykazać i zdobyć ciekawe doświadczenie. Mają sporo wolnego czasu.
Działalność zaczyna się rozrastać. Zarządzanie organizacją z coraz większą ilością członków sprawia trudności. Pojawia się pierwszy kryzys – brak jasnych zasad zarządzania i przydzielenia konkretnym osobom odpowiedzialności za powierzone działania.
Faza II
W organizacji powstają struktury, przydzielone funkcje, procedury. Główne funkcje zarządcze ma lider lub kilku liderów ze sobą współpracujących, np. zarząd fundacji. To oni mają głos decydujący. Pozostali członkowie organizacji są doradcami i wykonawcami działań.
Wolontariat staje się bardziej sformalizowany. Za jego działalność odpowiedzialny jest koordynator wolontariatu. W niektórych organizacjach, aby zostać wolontariuszem trzeba przejść specjalny kurs, np. na wolontariusza hospicyjnego. Takie działania wymusza specyfika działalności.
Nadchodzi kryzys autonomii. Liderzy decydują o działalności społecznej pomijając osoby niższego szczebla. Nie pozwalają im często na realizację własnych pomysłów, więc odchodzą oni do innych organizacji lub na stałe zniechęcają się porzucając działalność społeczną. Reszta jest zdemotywowana do działania. Rozwiązaniem jest delegowanie przez liderów części odpowiedzialności na pozostałych członków organizacji.
Faza III
Organizacja znów ożywa i zaczyna ponownie rozwijać się. Na tym etapie rozwoju posiada w swojej strukturze podległe mniejsze jednostki. Menedżerowie niższego szczebla, zwani nieraz animatorami, są odpowiedzialni za konkretny wycinek działalności społecznej. Liderzy/zarząd przyjmują od nich raporty o bieżącej działalności. Kontrola całej rozrastającej się organizacji stanowi dla nich coraz większe wyzwanie. Mniejsze organizację można zacznie łatwiej opanować mając wiedzę o każdym działaniu animatorów.
Wg Greinera, w tym momencie organizacja przechodzi kolejny kryzys. Liderzy/zarząd tracą kontrolę nad całą organizacją. Dotychczasowe metody działania zwyczajnie nie sprawdzają się. Menedżerowie najwyższego szczebla nie są w stanie sprawować wystarczającej pieczy nad podległymi im często już autonomicznymi jednostkami.
Faza IV
Wyjściem kryzysu jest wprowadzenie planów, procedur i ściślejszej kontroli menadżerów niższego szczebla. Zwiększa się biurokracja, co nie każdemu może się podobać.
Działalność organizacji społecznych w Polsce jest mocno sformalizowana. W jednej z organizacji społecznych próbowałam wprowadzić procedury realizacji projektów zgodnie z wytycznymi dot. rozliczania grantów otrzymanych z urzędu miasta. Miało to ułatwić rozliczenie środków. Napotkałam na bardzo silny opór zarządu. Chcieli rozliczać środki na wzór przedsiębiorstwa prywatnego. Organizacja szybko się rozpadła. Dopiero po latach jedna z osób wtedy ze mną działających przyznała, że miałam rację wprowadzając procedury działania.
Faza V
Po zbyt dużej biurokracji organizacje znajdują balans między koniecznymi procedurami, a mniej formalną współpracą. Liderzy bazują na wiedzy pracowników organizacji. Liczy się praca zespołowa. W modelu cyklu życia organizacji Greiner nie podaje kolejnego kryzysu. Jego model na tym etapie się kończy.
Na każdym etapie rozwoju organizacji najważniejsi są ludzie. To od nas zależy czy działając w organizacjach będziemy chcieli realizować cele społeczne czy wyłącznie własne ambicje.
Autorka, LILIANA GÓRSKA o sobie:
Ukończyłam Uniwersytet Morski w Gdyni na kierunku zarządzanie i marketing. Obecnie jestem specjalistką ds. personalnych w lokalnej sieci aptecznej. Moją największą pasją zawodową jest jednak działalność w organizacjach pozarządowych i społecznych. Działałam w kilku pomorskich hospicjach, domu opieki, fundacjach, ośrodku szkolno-wychowawczym dla młodzieży oraz organizacjach kościelnych. Mam doświadczenie w pracy z ludźmi, zarządzaniu organizacjami pozarządowymi oraz w realizacji projektów w licznych organizacjach społecznych. W czasie wolnym słucham muzyki od dawnej po współczesną oraz chodzę na spacery z moją suczką Zulą, co daje mi reset od natłoku bodźców dnia codziennego.
Źródła:
(1) https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/organizacja-spoleczna;4009396.html
(2) raport „2018 Kondycja organizacji pozarządowych”, stowarzyszenie klon/jawor, https://api.ngo.pl/media/get/108904
(3) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
(4) By Qbaas – Praca własna, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12197854
(5) zdjęcie tytułowe: Woman photo created by wayhomestudio – www.freepik.com
Więcej na opisywany temat znajdziecie tutaj: „Rola funkcji personalnej w cyklu życia organizacji” Grzegorz Łukasiewicz, Zeszyty Naukowe nr 853, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, https://bazekon.uek.krakow.pl/en/zeszyty/171189733
